از مهر تا مهرگان(سفره مهرگان)

واژه مهر و مهرگان یاد آور مفاهیمی همچون مهر،عشق،محبت،مظهر الفت و یاد آور نور و روشنی و در  کلامی به معنای خورشید می باشد.
مهر یا مهرگان نام هفتمین ماه سال شمسی و در گاه شمار ایرانیان باستان از آن به نام ماه سلامتی نام برده شده است.
باستانیان ایران زمین هرروزماه را به نامی خوانده وبا تقارن نام روزونام ماه جشن و سرور ماهیانه به پا می کردند.دراین میان دوجشن نوروزومهرگان ازاهمیت ویژه ای برخورداربوده و با حرمت خاص در بر پایی و گرامیداشت آندو می کوشیده اند ودراین بین و بر اساس تقویم هخامنشی آغازسال جدید با مهرگان وآغازسرما بوده است و آئین ومراسم آن همچون نوروزازدیگرجشنها قابل تمایز!جشن با پوشیدن جامگان نو و گستردن سفره رنگارنگی که هر جزء آن به حکایتی و به یمن نیکی بوده برگزار می شده است.

در جشن مهرگان همچون سفره هفت سین نوروز، سفره مهرگانی یا خوان مهرگانی به رنگ ارغوانی پهن می‌کردند. در آن از انواع میوه‌ها، شیرینی و خوراکی‌ها، شربتی از عصاره هوم یا هَئومَه که با شیر رقیق شده و نان مخصوص لورک قرار می‌دادند و میوهایی چون انار، سیب، ترنج، بی یا به، ترنج، سنجد، انگور سفید، کُنار، زالزالک، ازگیل و خرمالو وجود دارد. آجیل هفت خشکبار (مغز گردو، بادام، پسته، فندق، تخمه، توت خشک، انجیر خشک و نخودچی) زینت بخش دیگر این سفره و آش هفن غله (ترکیبی از گندم، برنج، جو، نخود، عدس، ماش) و در کنارکاسه‌ای پر از گلاب، آب، سرکه، برگ آویشن، گل‌های بنفشه و نازبو یا ریحان نیز قرار می‌دادند. سرمه‌دان، آیینه، اسفند و عود و همچنین گل همیشه شکفته که پیرامون آن را با شاخه‌هایی از سرو، مورد و گز تزیین می‌کردند نیز زینت‌بخش سفره مهرگانی بود.

براسا س آن باورازآینه بعنوان سمبلی ازصفا وروشنایی زندگانی،کتاب مقدس اوستا سمبل اعتقاد و احترام به منشاً کرامات انسانی ،سرمه دان به نشان روشنی دیدگان،گلاب با رایحه خوش ،شکر و گل و میوه و سبزی از جمله انار و سیب ،سکه نقره به امید وفور مال و سنجد سمبل زاد و باروری ،اسپندوکندرو آتشدان به امید رفع بلا و عطراگین کردن فضای خانه استفاده می شده است.
به گاه نیم روز شانزدهمین روز مهر ماه(مهرگان) مراسم جشن با عبادت افراد خانواده در جلو آینه آغازیده و با خوردن وآشامیدن شیرینی وشربت ،کشیدن سرمه به دیدگان وچرخاندن مشت پراز سنجد و نقل و اسپند به دور سر یکدیگر، به یمن این روزوجشن می افزودند و با دادن هدایایی بسته به توان خود به عزیزان و دوستداران ابراز محبت را به پاس مهرگان به هم یادآورمی شدند.
جشن وسروردربارگاه شاه بگونه ای دیگربرگزارمی شده است.موبدان با طبقی شامل  آینه و اوستا و شیرینی ،گل نیلوفر(سمبل شاهان هخامنشی)سیب وبه واناروهفت شاخه موردبه حضورشاه باریاب شده وولایت داران ازگوشاگوش ایران پهناورهدایایی برای پادشاه می آوردندوازطرفی مهرماه خراج سالیانه نیزبوده است.
درفرهنگ جهانگیری چنین آمده است:
“جشنی از این بزرگتر بعد از نوروز نباشد .همچنانکه نوروز عامه ونوروز خاصه بود ،مهرگان نیز عامه و خاصه بود و تعظیم این جشن تا شش روز کنند…کسانیکه در این روز نخست نزد پادشاهان جمع آمدندی موبدان بودندی و هفتخوان را که شکروترنج،سیب و بهی ،انار و عناب و انگور سپید در کنار آن بودی با خود آورندی چه عقیده پارسایان آن است که دراین روزهر کس از میوه های مذکور بخورد و روغن بان بربدن بمالد و گلاب بپاشد و بر خود و بر دوستان خود بپاشد در آن سال آفات و بلیات بسیاری از وی مندفع گردد…”
ازاهمیت این ماه بین ایرانیان همین بس که فرزندان متولد شده دراین ماه را با اسامی زیبای مهرداد، مهراد، مهردخت، مهرناز… می نامیده اند.
از سویی مهر ماه جشن کشاورزی و پایان برداشت محصول بوده و بر همین باور اعراب مهرگان را با نام مهرجان و با یمن پایان فصل ماهیگیری به بزم می نشینند.
باوربه مهرگان دربین ایرانیان ریشه های گونانگون داشته بر پایه یک اعتقاد ” مهرگان روزعطای نور به جهان از سوی خدای آفرینش یا بنا به باوری زمان خلقت خورشید بوده است”
درنقلی مهرگان زمان آفرینش آدم و حوا و آغاز مهر و عشق و محبت!
دراین میان شایعترین روایت پیروزی فریدون و کاوه برضحاک وزندانی کردن او درکوه دماوند و مرگ وی از جراحات نبرد و پاس به تخت نشستن فریدون می باشد.

فریدون چو شد بر جهان کامگار                        ندانست جز خویشتن شهریار
برسم کیان تاج وتخت  مهی                               بیاراست با کاخ  شاهنشهی
بروزخجسته سرمهر ماه                                   بسر بر نهاد آن کیانی  کلاه
زمانه بی اندوه گشت ازبدی                                گرفتند هرکس  ره ایزدی
دل ازداوریها بپرداختند                                    به آئین یکی جشن نو ساختند
نشستندفرزانگان شادکام                                    گرفتندهریک زیاقوت جام
می روشن وچهرهٌ شاه نو                                  جهان نو زداد و سر ماه نو
بفرمود تا آتش افروختند                                  همه عنبر و زعفران سوختند
پرستیدن مهرگان  دین اوست                       تن آسائی و خوردن آئین اوست

شاهنامه فردوسی “جلسه اول”

با باورمهرکه معنایی از خورشید و ماه سلامتی بوده سبب پایه گیری آئین مهرپرستی یا میترائیسم (میتر یا میترا به معنای خورشید در فارسی باستان بوده است)دربین ایرانیان  گردید و به سبب پهناوربودن امپراطوری ایران زمین اقوام زیادی به این باور گرویده و بتدریج دامنه این آئین تا غرب اروپا وازشرق تا هندوستان گسترده شد .پژوهشهای باستان شناسی در کشورهای همسایه ایران باستان آن زمان پرستشگاهایی را نشان می دهدکه سمبل خورشید را بر در و دیوار خود نشانگرند و دربین مردمان آن دیار، ایران را سرزمین خدا و خورشید می دانسته اند و بر اسا س اعتقاد پرستش مهر، روزی را بنام روز مقدس خورشید نامیدند و کلمه Sunday(روز خورشید)بر گرفته از همان باور است.
بعد از ظهور زرتشت باورایرانیان دچار تحولی بزرگ شد و در مهرگان جهت پرستش خدا قربانی کردند ولی در عین حال پاره ای از رسوم و اعتقادات باقی ماند و مهرگان همچون نوروز جشن گرفته می شد.
با هجوم اقوا م مغول به ایران برپائی این جشن بتدریج به دست فراموشی سپرده شد ولی در بین اقوام زرتشتی برپائی این جشن و بجا آوردن این رسوم با حساسیت خاص تا بدین روز باقی ماند .
امروزه با گذشت سالیان متمادی و شاید هزاره ها و دگرگونی در باورها و رسوم ، مهرگان همچنان در هاله ای از باور و حرمت به اعتقادات باستانیان همچنان باقی است.
به امید ایزد مهر

گردآوری و تالیف :لاله شفیعی

کلیه حقوق این سایت متعلق به موسسه هتلداری آفتاب پارسه به شماره ثبت 1055 می باشد .هرگونه انتشار ,نقل قول و کپی برداری ,استفاده مجدد در سایت های اینترنتی ,نشریات,آموزشگاهها و غیره ,تنها با اجازه کتبی و ذکر ماخذمجاز می باشدو بدون دریافت مجوز کتبی پیگرد قانونی دارد.